De reden waarom iedereen gefascineerd is met de Mona Lisa, zijn
haar ogen. Die ogen die je volgen waar je ook gaat en waarvan je
niet weet wat erachter schuilgaat. Andere schilderijen, minder
bekend en alom geliefd, hebben dezelfde kwaliteit. ‘Het meisje met
de parel’ van Johannes Vermeer is er zo eentje. Vermeer was een
schilder uit Delft in de tweede helft van de zeventiende eeuw, die
na z’n dood vrijwel totaal vergeten werd, maar ondertussen toe is
aan een soort van herontdekking. Hij liet maar 36 schilderijen na,
maar elk ervan getuigt van een rigoureuze discipline in compositie,
gebruik van licht en ruimte. ‘Girl With a Pearl Earring’, gebaseerd
op het boek van Tracy Chevalier, probeert erachter te komen wie het
mysterieuze meisje was dat model stond voor Vermeers werk. Op het
doek kijkt ze over haar schouder, een eigenaardige blik de ogen,
haar mond bijna onmerkbaar geopend. In de schaduw die wordt
geworpen door haar hals, zien we een enkele oorring fonkelen. Wie
is ze, wat voelde ze, wat voor relatie had ze met Vermeer?
Het meisje heet Griet (Scarlett Johansson), een dienstmeid bij
de familie Vermeer – we ontmoeten haar als een bleek meisje dat
weinig zegt maar schijnbaar leeft bovenop een onuitputtelijke bron
van tristesse. Het huishouden wordt met ijzeren hand geregeerd door
Maria Thins (Judy Parfitt), de tirannieke schoonmoeder van Vermeer,
die enkel inzit met financiën en haar schoonzoon continu opjaagt om
zo snel mogelijk werk af te leveren dat ze kunnen verkopen.
Catharina (Essie Davis), zijn echtgenote, is weinig meer dan een
babyfabriek met een productiesnelheid van pakweg één stuk per jaar,
die voor het overige niets te doen heeft behalve stikken in
zelfmedelijden en vitten op het personeel. Vermeer zelf (Colin
Firth) is een schaduwfiguur tussen die vrouwen, die geen interesses
lijkt te hebben buiten het monster van creatie waaraan hij
onderworpen is.
Griet blijkt goed te zijn in het mengen van kleuren, de
praktische kant van het schilderwerk en al gauw zien we Vermeers
interesse voor haar groeien. Wanneer Van Ruijven (Tom Wilkinson),
zijn mecenas, een portret van Griet bestelt voor zijn
privé-collectie, moet het schilderen in het geheim gebeuren, om de
jaloezie van Catharina enigszins te ontwijken.
Niet dat er iets gebeurt tussen beide – ‘Girl With a Pearl
Earring’ is zelfs bij uitstek een film die gaat over wat er niét
gebeurt, wat er niet gezegd en gedaan wordt. We zien de schilder en
zijn model dichter naar elkaar toe groeien, ze hebben duidelijk
dezelfde artistieke gevoeligheden, maar aangezien hij een schilder
is en zij maar een dienstmeisje, zal het toch nooit wat kunnen
worden, een feit dat geen van beide ooit vergeet. Naarmate de film
verdergaat, voelen we de spanning tussen de twee stijgen, met als
enige hoogtepunt een moment waarop hij haar bespiedt terwijl ze
haar hoofdkapje afneemt – haar lange rode haren stromen langs haar
lichaam en als publiek krijgen we een gevoel alsof hij haar naakt
aan het begluren is. De scène heeft dezelfde intense intimiteit –
Vermeer dringt binnen in haar privé ruimte en indien ze bezwaar
maakt, zegt ze er niets van. Even later in de film maakt hij met
een naald een gaatje in haar oor – teder veegt hij het bloed weg.
Wie hier de symboliek niet van inziet, moet dringend eens wat meer
Freud lezen.
‘Girl With a Pearl Earring’ gaat goed beschouwd helemaal niet
over Vermeer – de schilder is slechts een nevenfiguur, het is zijn
model, het meisje met de parel zelf, die centraal staat. En samen
met haar de andere vrouwen van het gezin. Catharina wordt
voortdurend door haar man buitengesloten uit een belangrijk
onderdeel van zijn leven – zijn werk. Niet dat hij haar wil
kwetsen, hij heeft enkel het gevoel dat ze toch niet begrijpt waar
hij mee bezig is, dus waarom zou hij haar erbij betrekken? Wanneer
hij dan Griet tegenkomt en dat soort van begrip wél voelt bij haar,
is het begrijpelijk dat Catharina jaloers wordt. Waar haalt dat
dienstmeisje het voorrecht vandaan om op een dergelijk niveau met
haar man te communiceren terwijl zij zelf dat niet kan? Geen wonder
dat de verbittering toeslaat. Geef haar nog twintig jaar op die
manier, en ze is een even grote bitch als haar moeder.
In essentie is de film dus een vrouwenportret – een meisje dat
alles in zich heeft om een schilder te worden maar tot het einde
van haar leven een dienstmeisje zal zijn. Een affaire die nooit zal
kunnen ontstaan omdat het klassensysteem dat niet toelaat. Een
echtgenote die niet genoeg liefde krijgt van haar man en een moeder
voor wie het lang geleden al verkeerd is gegaan, en die nu zo koel
als een diepvries is geworden. Het is het soort thematiek waar
hoogdravende Hollywooddrama’s gek van zijn, maar niets daarvan.
Debuterend regisseur Peter Webber schuwt alle melodramatiek en
kiest hier voor een o zo stille, rustige benadering van zijn
onderwerp.
Dialoog is schaars in ‘Girl With a Pearl Earring’ – waar Webber
zijn punt op een visuele manier duidelijk kan maken, zal hij niet
nalaten dat te doen, zonder daarom dialogen te gebruiken. Dat soort
van producties vereisen een heel specifiek acteertalent en Scarlett
Johansson en Colin Firth leveren hier alle nodige intensiteit en
méér. Denk maar aan een bepaalde scène waarin Vermeer en Griet
samen kleuren zitten te mengen in het atelier. Hun lichamen zo
dicht bij elkaar dat ze elkaar bijna aanraken. Bijna. Hun handen
glijden over hetzelfde materiaal, ze zijn onwaarschijnlijk intiem
bij elkaar. Je krijgt het gevoel dat als er geen conventies
bestonden, geen andere mensen op de wereld, dat ze elkaar dan
liefst van al de kleren van het lijf zouden rukken. Maar nee, er
gebeurt helemaal niets. Dat is net de tragiek van de film. En dat
de acteurs dat kunnen duidelijk maken zonder een woord te zeggen,
is hun grote prestatie.
Webber toont een uitzonderlijke visuele controle over zijn film
– elk beeldje is duidelijk goed doordacht in compositie en
belichting. Heel af en toe meende ik zelfs een beetje ‘Barry
Lyndon’ te proeven, in de zin dat je zowat elk beeldje uit de film
kunt nemen en in een kadertje aan de muur hangen. ‘Girl With a
Pearl Earring’ speelt zich van begin tot eind af binnen een tot
leven gekomen schilderij van Vermeer, en dat is een indrukwekkend
zicht.
Blijft daar wel nog het feit dat de film zich regelmatig van de
éne scène naar de andere lijkt voort te slepen – het duurt allemaal
maar 100 minuten, maar het tempo is zo statisch dat je die naar het
einde toe zwaar voelt doorwegen. Misschien is dat onvermijdelijk,
gezien het soort film dat het is en de visuele stijl die Webber
erop nahoudt, maar als kijker moet je sowieso leren kijken en
ademen op het ritme van de film. Je moet er je weg in vinden, en
dat is niet altijd even gemakkelijk. Maar goed, goeie films hoeven
dan ook niet altijd makkelijk te zijn.
http://www.girlwithapearlearringmovie.com/
