Peter Weir, de sympathieke Aussie die zijn reputatie maakte met
films als ‘Witness’ en ‘Dead Poets Society’, levert zijn eerste
prent in vijf jaar af (het is al van ‘The Truman Show’ geleden),
met ‘Master And Commander’, een zeebonkenfilm waarin het zilte
water over het dek spettert, geamputeerde ledematen niet beteken
dat je niet meer kan vechten en de rum en grog rijkelijk vloeien.
En hoewel dit naar de maatstaven van de regisseur inhoudelijk maar
een mager beestje is, valt het niet moeilijk om tegen het einde de
nog spartelende vis te ruiken, het zout op je lippen te proeven en
het dek onder je voeten te voelen zwalpen. Mag ik een “aaaargh”,
dames en heren?
Russell Crowe hield even op met het in elkaar timmeren van
tv-producenten, journalisten en cafégangers om kapitein Jack Aubrey
te spelen, bevelhebber van het oorlogsschip Surprise, die in 1805
het bevel krijgt om het Franse fregat Acheron tegen te houden. De
Fransen (dit is de tijd van Napoleon, weet u wel), willen de oorlog
met Engeland immers verleggen naar de kusten van Brazilië. Na een
verrassingsaanval op de Surprise (verzint u de flauwe woordspeling
zelf maar), krijgt Aubrey echter behoorlijk de pest in, en hij
besluit tegen beter weten in om de Acheron te volgen. De Surprise
krijgt te lijden onder zowel een blakende zon als bittere kou,
onder een zwakke luitenant die ervan verdacht wordt ongeluk te
brengen en een scheepsdokter (Paul Bettany) die pissig is omdat hij
op de Galapagoseilanden geen tijd krijgt om naar de vogeltjes te
kijken, maar Aubrey blijft vastberaden een kat- en muisspelletje
spelen met de Fransen. Wedden dat hun filmcritici ‘Master and
Commander’ unaniem zullen kraken?
Als plot stelt dat bijzonder weinig voor, en Weir probeert de
138 minuten speelduur bijgevolg te vullen met anekdotes die de
tijdsgeest dienen weer te geven. Na de korte zeeslag aan het begin
van de film, krijgen we langzaam maar zeker te zien hoe de
verschillende mensen aan boord van de Surprise tegenover elkaar
staan – hun mentaliteit, hun angsten, hun ambities. De spanningen
die naar boven komen wanneer het drinkwater op dreigt te raken, het
bijgeloof dat er heerst… Dit soort van zee-oorlogen werden op
lange termijn uitgevochten; eens de kapitein een tactiek vastgelegd
heeft, houdt de uitvoering van zijn plannen gewoonlijk eerst nog
eens drie, vier weken zeilen in. En tussendoor hebben de mannen aan
boord maar weinig te doen behalve op elkaars lip te zitten. Maar
weinig motivatie buiten de eer die ze het vinden om te mogen dienen
op een schip van de koning, en hun blinde vertrouwen in de kapitein
die ze dienen. We krijgen de indruk dat een oorlog op zee in die
tijd bestond uit wachten, en nog meer wachten, op dat éne moment
waarop het geweld zal losbarsten.
Dat houdt in dat ‘Master and Commander’ niet aan elkaar hangt
van de actiescènes, hoewel de trailer en andere publiciteit dat wel
min of meer beloofden. Wanneer de Surprise en de Acheron dan toch
tegenover elkaar komen te liggen, knallen de kanonnen behoorlijk en
kan Russell Crowe weer dat venijnige “ik eet broodjes-baby als
ontbijt”-gezicht opzetten dat we nog kennen uit ‘Gladiator’, maar tussendoor krijgen we ruim
anderhalf uur aan kleine momentjes, scènes waarin we de personages
volgen zonder dat er een schot gelost wordt, en waarin zelfs tijd
gevonden wordt voor een uitgebreide expeditie dodo’s kijken en
insecten verzamelen.
Het resultaat is dat veel mensen allicht teleurgesteld zullen
buitenkomen bij een film waarvan ze meer actie hadden verwacht, en
het moet gezegd: Weir had inderdaad gerust 15 minuten kunnen
knippen zonder dat hij iemand had horen klagen. Hij flirt
regelmatig gevaarlijk met de grens van regelrechte langdradigheid,
en dat hij die toch niet overschrijdt, is in de eerste plaats te
danken aan een stel uitstekende acteurs. Russell Crowe draagt de
film met een moeiteloze autoriteit: Jack Aubrey is een massieve
beer van een vent, bij wie er zeewater door de aders stroomt, en
die scheepsmasten als tandenstokers gebruikt. Dat hij zich af en
toe laat verleiden tot hemeltergend flauwe woordspelingen
(“always choose the lesser of two weevils!”), nemen we er
dan maar bij.
Naast hem staat Paul Bettany (opnieuw, na ‘A Beautiful Mind’), als scheepsarts Stephen
Maturin, een landrot voor wie de oorlog met Frankrijk een lastige
onderbreking vormt voor zijn wetenschappelijk onderzoek. In een
film die bol staat van de onbegrijpelijke zeemanstermen (“Snoek
de fuik en strijk de bremmastzeilen”, dat soort van zaken),
fungeert hij als stand-in voor het publiek, die ook niet weet in
wat voor koeterwaals die kerels bezig zijn, maar wel verdomd goed
snapt dat het pijn doet wanneer je een kogel in je buik krijgt.
Bettany weet vanaf het eerste moment een volstrekt geloofwaardig,
sympathiek personage neer te zetten.
Goed bekeken gaat ‘Master and Commander’ eigenlijk helemaal
nergens over, maar het valt moeilijk te ontkennen dat de film goed
gemaakt is. De actiescènes zijn dan wel relatief zeldzaam, maar ze
knétteren, en de discipline die Weir hier toont in de visuele
structuur van z’n film is opmerkelijk. Nergens gaat hij voor een
opzichtig ijdelheidsshot, een
“kijk-eens-wat-kan-met-een-camera”-moment, àlles blijft
gemotiveerd. In ‘Pirates Of The
Caribbean’ wemelde het bijvoorbeeld van de grootschalige,
wijdse beelden van schepen in de oceaan, die in feite nergens voor
nodig waren. Nu goed, dat màg best, maar in Weirs film zien we veel
meer terughoudendheid. Wanneer we hier zo’n shot krijgen, is het
omdat de regisseur ons iets wil tonen, een punt wil maken. En dat
is natuurlijk nog veel beter.
Speciale vermelding gaat naar het ontwerpteam, dat met de
Surprise een bravourestukje heeft afgeleverd. Tegen het einde
krijgen we het gevoel dat we probleemloos onze weg zouden vinden in
dat schip, dat we elk hoekje ervan kennen. Het ongelooflijk gevoel
voor realisme in het design van de Surprise is rechtstreeks
verantwoordelijk voor een groot deel van de sfeer ervan, het idee
dat we mee op zee zitten.
‘Master and Commander’ is een lange rit die uiteindelijk nergens
naartoe gaat, maar onderweg krijgen we hoe dan ook een groot aantal
knappe dingen te zien. Toch maar aan boord stappen, dus.
http://www.masterandcommanderthefarsideoftheworld.com/